Lokaal verblijf bij de San stam / Bosjesmannen – Beleef het Living Museum of the Ju/’Hoansi-San – Namibië

In Namibië kun je het land op zoveel verschillende manieren beleven. Ik heb op de meest luxe plekken gestaan maar ook op de meest lokale en wat sober ingerichte plekken. Een van de hoogtepunten van mijn reis was wel dat van mijn lokaal verblijf bij de San stam Ju/’Hoansi, vroeger ook wel Bosjesmannen genoemd.

Wil je meer over mijn reis in Namibië lezen? Kijk dan even op mijn Namibië pagina

San of Bosjesmannen?

De naam Bosjesmannen heb je vast vaker gehoord dan San. Vroeger werd de stam San namelijk Bosjesmannen genoemd. In deze tijd wordt deze benaming bij voorkeur niet meer gebruikt en horen ze zelf liever San. Dit is dan ook de naam die ze zelf gebruiken. Toch lees en zie je het woord Bushmen en Bosjesmannen nog op verschillende plekken.

In deze blog zal ik de benaming Bosjesmannen / Bushmen niet noemen maar gebruik ik San.

Lokaal verblijf bij de San stam- Namibië

Toen ik vanuit Rundu verder naar beneden reisde ging ik naar een campsite bij de San. Onderweg kwam ik al vele Living Museum plekken tegen. Het is een initiatief wat gesubsidieerd wordt door de overheid. Er wordt weer geld gestoken in het behoud van de cultuur van de oude stammen, bijv Herero, San en Himba. Gelukkig!

Toen ik terug was uit Namibië last ik het boek ‘Ik ben Hendrik Witbooi‘. Wist jij dat de eerste genocide van de vorige eeuw plaatsvond in Namibië en werd gepleegd door de Duitsers?

Beleef het Living Museum of the Ju/’Hoansi-San – Namibië

Hoe kom ik bij het Living Museum of the Ju/’Hoansi-San

Vanuit Rundu ging ik naar de Living Museum of the Ju/’Hoansi-San voor een lokaal verblijf bij de San stam. Het was zo’n 200 km en dus zo’n 3 uur rijden. Een mooie rit door de Kalahari en met weidse uitzichten en weinig verkeer.

Langs de weg zie je zo nu en wat mensen lopen met boodschappen. De vrouwen die dat kunstig op hun hoofd dragen of de mannen die met tassen slepen. Overal zie ik zijwegen die leidden naar huizen, kralen?  In de eerste rand zie ik huizen staan met er rond omheen wat vee lopen. Sommige huizen zijn zoals wij ze kennen, vierkant met een dak, anderen zijn nog rond zoals zij zelf altijd gewoond hebben. De kralen zijn veelal afgezet met gaas, niet meer zoals zij vroeger deden met takken.

Ik verblijf deze dagen bij Living Museum of the Ju/’Hoansi-San. Deze bevindt zich nabij het nieuwere plaatsje Grashoek. Kijk voor de exacte locatie eens op google GPS Living Museum of the Ju/’Hoansi-San.

Wat doe en leer je bij een Living Museum in Namibië

Er zijn vele verschillende living musea in Namibië die hetzelfde concept bieden, namelijk lokaal verblijven bij een stam. Het is een soort van campsite bij hun oorspronkelijke dorp, of bij het dorp waar zij tot op heden nog wonen. Zij bieden dan een aantal ‘excursies’ aan waarbij je leert over het leven van de San. Bij deze is het plaatsje Grashoek de nieuwe plek waar de San leeft en de campsite nabij de oude plek. Daar waar ook alle workshops en voorstellingen gegeven worden.

Meer over het concept Living Museum.

In heel Namibië zijn er living musea. Niet alleen de stam San heeft living musea waar ze jou meenemen in de tradities en cultuur van de San. Ook de Ovahimba, de Damara en Himba stammen bijvoorbeeld nemen je graag mee. Het is een succesvol project om armoede tegen te gaan, behoudt van cultuur en het stimuleren van intercultureel contact.

Lees eens meer op de website van The Living Culture Foundation

Lokaal verblijf bij de stam San stam / Bosjesmannen

Mijn ervaring Living Museum of the Ju/’Hoansi-San

Ik vond het super interessant om twee dagen lokaal te verblijven bij de San stam. Ik heb in het oude San dorp een aantal workshops en uitstapjes geboekt maar ook in het nieuwe dorp een rondleiding gehad. Zo kun je de verschillen goed zien en kun je wat gesprekjes aanknopen. Ik vond het super leerzaam en kan het iedereen aanbevelen.

Ontvangst bij het Museum of the Ju/’Hoansi-San

Ik was erg benieuwd waar ik die dag terecht ging komen. Ik was nog niet eerder afgeslagen naar een Living Museum onderweg. Nu zou ik er gewoon 2 nachten blijven slapen. Toen mijn navigatie aanwees dat ik de laatste afslag in zou gaan begon ik het toch een beetje spannend te vinden. Wat zou ik aantreffen .. Zou ik echt bij hen in het dorp slapen? Tussen hun hutjes? Zouden we samen eten?

Toen ik aan het eind van de weg een soort zandweg rotonde zag moest ik even goed kijken om te zien wat de bedoeling was. Ik zag een bord staan met de woorden Reception. Eronder las ik, nadat ik was uitgestapt, dat ik hier moest wachten en dat iemand mij zou komen helpen. Toen ik om mij heen keek zag ik dat ik aan de rand van een ‘dorp’ stond. Ik zag her en der wat huisjes, een soort winkel  en in de verte leek ik een school gebouw te zien met daarbij een voetbalveld. Dat voetbalveld had ik geen gras natuurlijk… zo midden in de Kalahari…

Lokaal verblijf bij de San stam / Bosjesmannen
Beleef het Living Museum of the Ju/’Hoansi-San – Namibië

Het duurde niet lang of ik werd verwelkomd door een jonge man. Hij stelde zich voor als Elias en hij gaf aan dat hij mijn gids was voor de komende dagen. Elias vertelde dat het nieuwe dorp was waar wij nu waren maar dat ik zou verblijven op de campsite bij het oude dorp. Elke dag zouden ze dan bij mij komen om mij kennis te laten maken met de verschillende cultuur specifieke bezigheden van de San, van de Ju/’Hoansi-San. Hij liet mij een soort menu zien van waaruit ik kon kiezen. Ik las dansvoorstelling, boswandeling, sieraden maken etc.

Mijn campsite bij de Ju/’Hoansi-San

Ik mocht daar nog even over nadenken en hij gaf aan dat hij met mij mee zou lopen naar de campsite. Ik reed achter hem aan een stuk terug rijden over de weg waarover ik aan kwam rijden. Iets terug namen we de afslag naar links en daar tussen de bosjes lagen een aantal campsites. Het was erg basic maar goed genoeg. Er was geen stromend water maar ik zag wel een tweetal hokjes op de campsite. Het ene hokje bleek de douche waar later die dag een waterzak opgehangen zou worden. Het andere hokje was een ecotoilet.

Beleef het Living Museum of the Ju/’Hoansi-San – Namibië

Voorbereiding verblijven bij de San

Helaas had ik me niet helemaal goed voorbereid en ik bedacht me dat ik niet heel veel water meer had… Ik had nog wat sap, en nog wat bronwater wat ik eigenlijk weg wilde geven. Ik vroeg dus aan mijn gids of ik wat water bij hen kon kopen. Domme vraag natuurlijk, uiteraard hadden zij dat niet. Zij dronken het water uit de bron die geslagen was maar ik kon wel cola bij hen kopen.

Als jij dus naar een living museum gaat zorg dan dat je genoeg eten en drinken bij je hebt. Met name een goede watervoorraad is handig. Ik kwam later deze dagen wel in hun eigen supermarktje maar daar was voor mij weinig te koop. Deze was meer gericht op frisdrank: met name cola, alcohol, snoep en wasmiddel.

• Contant geld is ook van belang. Alles wat je er koopt, de uitstapjes, souvenirs en evt boodschappen, moet contant betaald worden.

Bespreken uitstapjes en ervaringen bij Ju/’Hoansi-San

Ik besprak die eerste dag gelijk de volgende tripjes bij hem. Sieraden maken, culturele dans- en spelavond, een bushwalk en ook de wandeling door het nieuwe dorp. Gelukkig had ik genoeg contant geld bij mij en kon ik hem gelijk betalen.

Hierna liet de gids mij alleen. Ik kon mijn tent op gaan bouwen en de campsite een beetje verkennen. Op de campsite was op dat moment nog een Frans gezin aanwezig en ik was dus niet alleen. Ik zette de auto goed neer zodat ik recht zou slapen die nacht. De campsite had iets van 5 kampeerplaatsen en een centrale plek. Daar stonden allemaal stokken in de grond en een informatie bord. De stokken in de grond, zou ik later zien, werden gebruikt door de San om hun koopwaar / souvenirs aan op te hangen.

Ik heb de middag heerlijk een beetje rondgewandeld en mijn boek gelezen. Aan het eind van de middag zag ik ineens allemaal San voorbij lopen. Her en der tussen de bosjes kwamen ze langs, sommigen doorkruisten mijn campsite en andere liepen iets verder weg. Ze waren nu allemaal traditioneel gekleed, alleen een klein hertenvel aan als broek of ook half over het bovenlijf hangend bij de vrouwen. Niet veel later werd ik opgehaald. De dans en spelavond zou beginnen.

Ze begonnen met het laten zien van een spel wat ze in vroegere tijden deden. Het verhaal achter dit eerste spel was volgens Elias dat de mannen gejaagd hadden en wilden slapen maar dat de vrouw lol hadden en een spel speelden. De vrouwen gooiden een onrijpe groene vrucht (monkey orange) erg behendig over. Tussen de vrouwen liep een man die op de vrucht joeg, de vrouwen konden een heel aantal keer overgooien zonder dat de man de vrucht te pakken kreeg. Toen de vrucht op de grond viel kon hij hem te pakken krijgen en was het spel afgelopen. De manier waarop dit gebeurde was erg leuk en speels om te zien.

Spel en Dans voorstelling Ju/’Hoansi-San

Hierna lieten ze een dans zien rondom een vuur wat ze aangemaakt hadden. Hierbij werd ook gezongen en Elias legde me uit wat de dans inhield. Het beeldde een verhaal uit dat een zieke man een vraag bij de voorvaderen neerlegde, ze gingen dan zingen, chanten en dat kon erg lang door gaan. Zolang niet duidelijk werd wat het probleem was gingen ze door met zingen. Dit kon zo de hele avond duren. Ik vroeg Elias of ze dan ook in trance gingen als ze zolang zongen. Dat gebeurde wel bij de medicijnman maar niet bij de vrouwen gaf hij aan. Als de medicijnman in trance ging dan zou hij contact hebben met de voorvaderen en zo achterhalen welke plant er gebruikt moest worden om de zieke man te genezen.

Vertier tijdens je lokale verblijf bij de San stam

Na het spel en dans was er nog even tijd om te praten. Via Elias vroeg ik aan een oudere vrouw of zij het leven in de bush mistte. Ze moest wel even denken maar zei toen volmondig ja. Ze mistte vooral het rondtrekken, ze zaten nu ‘vast’ in een dorp. Vroeger gingen ze met de seizoenen mee om daar te zijn waar het beter voor hen was. Nu had ze een vast huisje waar ze dus het hele jaar verbleef.

Lokaal verblijf bij de San stam – Namibie

Ziek op de campsite van de Ju/’Hoansi-San

Die avond maakte ik mijn avondeten op de campsite. Daarvoor gebruikte ik voor het koken van de aardappels dan maar het oudere bronwater wat ik nog bij mij had. Ik ging er vanuit dat het dan wel goed dood kookte en dat durfde ik wel aan. Dan bespaarde ik tenminste het goede water. Ik moest het alsnog vergelden die avond in bed. Het ging echt niet goed, het rommelde vreselijk in mijn maag en darmen en ik moest weer uit mijn daktent klimmen en in het donker naar het wc-hok…

Toen ik daar eenmaal was kwam er alleen veel lucht uit gelukkig maar de krampen bleven aan en waren niet te doen. Dus nam ik een tabletje om mijn maag/darmen rustig te krijgen. Loperamide is voor mij altijd een wondermiddel en redde ook nu mij weer. Na een half uur was het over en kon ik me weer ontspannen. Wat fijn he? Hierna viel ik al snel in slaap. Dan toch maar morgen bij het lokale supermarktje een grote fles coca cola halen.. Goed tegen alle bacteriën in mijn buik..

Die volgende ochtend kon ik weer genieten van een koffie – Hug in a Mug. Echt een lekkere bak koffie gewoon met gekookt water gemaakt. Ideaal op de campsites van Namibië dus en ook alleen in Namibië te koop.

Bushwalk met de San

Die ochtend had ik een bushwalk gepland staan. Ik werd weer door Elias opgehaald en zag al een heel stel staan in originele klederdracht van de San. Wat dan dus alleen hertenvelletje is met wat sieraden. Ze lieten mij eerst zien hoe ze vuur maakten en toen dat lekker brandde gingen we het bos in. Elias had zijn zoon en vrouw bij zich, ook liep er nog een andere man mee. Dat wat de andere man sprak alleen in hun eigen taal, dus een kliktaal (Khoisan taal) werd vertaald voor mij.

Daar hebben we nog wel even erg veel lol om gehad omdat ze wilden dat ik natuurlijk ook wat woordjes zou leren. Maar echt, onze tong werkt niet mee en wij kunnen geen woord uitspreken waarin ineens een klik midden in het woord voortkomt. Probeer maar eens, er komt een natuurlijke pauze om je mond te herstructureren voor een klik.

Een leerzame bushwalk met de San in de Kalahari

Deze man legde tijdens de bushwalk uit welke wortels van struiken / planten er gegeten kon worden. Vroeger zocht de vrouw naar de eetbare wortels en vruchten om te eten, de mannen waren meer de jagers. Ook liet hij zien waar hij water kon vinden in tijden van droogte. Dat was tussen twee takken waar een holte was ontstaan. Met een rietje van gras kon hij daar water uit drinken.

Hierna werd getoond hoe ze een dier opspoorden en neerschoten. Op zoek naar sporen en dan langzaam benaderen, met de kleine boog die hij bij zich had kon hij 25 a 30 meter overbruggen. Ook vertelde hij dat dit opsporen en benaderen van een dier soms een hele dag of langer kon duren. Maar als ze dan een dier hadden kon, bij wijze van, het halve dorp er van eten.

Ook deden we nog even een klein wedstrijdje boog schieten. Ik won… niet omdat ik raakte maar omdat de man te hard aan de boog trok en deze knapte. We hebben er een flinke lachbui door gekregen en het was een super einde van de bushwalk deze ochtend.

Dorpwandeling – Nieuwe dorp Grashoek – van de San

Na de bushwalk mocht ik gelijk mee wandelen om de dorpswandeling in Grashoek te maken. Ik kon dan ook gelijk wat cola halen en de voetbalwedstrijd even zien. Ik hoorde op de achtergrond al gegil en geschreeuw. De verschillende San dorpen in de omgeving hadden een voetbalcompetitie en vandaag was er een belangrijke wedstrijd en daar wilde Elias ook wel graag even naartoe. Als eerste heb ik dus een tijd aan de zijlijn gestaan. Ik vond het leuk om alle verschillende mensen te zien staan. De oude bewoners die niks gaven om de kleding die ze droegen maar ook de jeugd die er met een telefoon in de hand stonden en nette en schone kleding droeg. Helaas verloor Grashoek de wedstrijd…

Wandeling door Grashoek – Lokaal verblijf bij de San stam

Hierna gingen we het dorpje verder in. Bij het voetbalveld stond een schoolgebouw, hier kregen de lokale kinderen les. Als ze naar de middelbare school moesten gingen ze naar de stad. Dan verbleven ze daar de hele week en kwamen alleen in het weekend thuis. Ook op deze manier ging hun cultuur verloren gaf Elias aan. Om mee te komen in deze maatschappij moeten ze natuurlijk wel. Al lopend kwamen we langs een paar hutjes, bouwsels die naar mijn idee op instorten stonden.

Niks was minder waar, het dak was inderdaad grotendeels doeken of soms een plaat van het een of ander maar het werkte prima. Dit was niet oud, dit was hoe het gemaakt was, dit was hoe het werkte. Ik werd voorgesteld aan de moeder van Elias, zij was bezig met het blad van de takken aftrekken. Dit blad gebruikte ze voor soep of om te drogen zodat het langer houdbaar was.

Toen we door liepen kwamen we bij een andere vrouw aan die voor haar huisje zat. Ze was bezig met het maken van brood en ik vroeg haar waar ze het meel vandaan had. Dit hadden ze gekocht in de omgeving vertelde Elias. Ze bakte het brood in een pan met olie op een open vuurtje. Er liepen kinderen langs en eentje trok ze bij zich op haar schoot. Het kindje, rond de 1 jaar, liep nog in een dikke trui, terwijl de zon behoorlijk warm was. Deze werd snel uitgetrokken door de vrouw.

Sieraden maken met de San

De laatste workshop die ik had geboekt tijdens mijn lokaal verblijf bij de San stam was die laatste avond sieraden maken met de vrouwen. Ik werd meegenomen in het slijpen van de steentjes en zaden. Daarna rijgen aan een stevig draad, vroeger werd dit van geitendarm gemaakt maar nu was het gekocht nylondraad. We zijn een uurtje bezig geweest. Leuke gesprekken en lolletjes onderling en uiteindelijk ging ik naar huis met een ketting en bijpassende armband. Leuk toch!

Hoe gaat de San zelf naar het toilet?

Sanitair voor de San in Grashoek?

Omdat de huisjes die ik gezien hadden allemaal maar 1 kamer huisjes waren vroeg ik me af waar ze hun behoefte lieten. Toen ik dit vroeg vertelde Elias dat ze gewoon de omgeving inliepen. Of ze dan een vaste plek hadden? Nee gewoon waar het maar uitkwam. Ik ben er niet op in gegaan of ze het dan ondergraven of iets dergelijks maar uiteraard vroeg ik me dat wel af…

Dichtbij school was een waterbron geslagen waar voor het hele dorp water te halen was. De pomp liep op diesel en deze kosten werden ook door het hele dorp betaald. De inkomsten van het living museum was een belangrijke bron van inkomsten. De souvenirs die verkocht werden waren van gezinnen zelf. Op de prijskaartjes stond ook een naam en een prijs, wordt er dan dus iets verkocht dan gaat de opbrengst naar de maker.

Vragen die ik stelde tijdens mijn lokaal verblijf bij de San stam

• Jachtvergunning..

Elias vertelde me dat ze nu niet meer mochten jagen op het wild. Dit vonden ze erg jammer omdat dit deels hun dagbesteding om te overleven was. In Namibië mag je alleen met een vergunning jagen en die konden ze niet betalen. Deze zou namelijk 600 a 1000 Namibische Dollar (30 a 50 euro) kosten voor een half jaar. Elias gaf aan dat hij dat niet kon betalen en dus zo nu en dan bij een boer in de omgeving werkte om wat geld te verdienen zodat hij vlees kon kopen.

Ik vroeg Elias waarom ze niet met een aantal wat geld bij elkaar legden zodat ze een vergunning konden kopen. Dan konden ze de opbrengst verdelen onderling en het resterende geld wat ze verdienden anders besteden of hun tijd anders besteden. Op die manier had hij er nog niet over nagedacht en hij leek het een goed idee te vinden.

• Beter huis bouwen?

Ook vroeg ik hem naar de stapel bouwstenen die ik zag liggen in het dorp. Deze waren geschonken door blanken en daar konden ze natuurlijk een muur, misschien twee muren voor een huis van bouwen. Ik vroeg aan Elias of hij die producten zou gebruiken als hij die zou krijgen. Nee dat ging hij niet doen. “Waarom wel?” vroeg hij mij als wedervraag. Dus ik legde uit dat ik keek naar hun huisjes, die er in mijn ogen krakkemikkig uitzagen, en dacht, goh een stevige muur zou misschien wel fijn zijn. Hij zag dat echt anders. In de winter verdikten ze hun muren door er klei aan te smeren en over het dak deden ze dikke doeken/kleden. Deze konden er in de zomer makkelijk weer af. Dus prima voor in de winter en in de zomer lekker fris. Hij zag het probleem niet.

Het was natuurlijk ook echt mijn manier van denken en leven wat ik projecteerde op wat ik zie. Exact zoals wij het altijd doen.. Die stenen zijn geschonken uit goodwill van iemand die er eigenlijk niet gevraagd heeft wat ze zelf wilden. In ons deel van de wereld is het van belang dat wij huizen hebben die goed gefundeerd staan en dat we het in de winter warm houden. Goede muren is van groot belang bij ons, bij de San totaal niet.

Tevreden zijn is toch het meest belangrijke in het leven?

Elias was volkomen tevreden met hoe hij leefde en wat hij had. Wel waren er wat dingen die hij ook wel zou willen hebben maar toch kon hij me dat zo niet vertellen. Hij merkte wel dat de jeugd die toegang had tot het internet erg veel behoefte had aan spullen, artikelen om ook mee te showen. Dit had niets te maken met leven, overleven of een goed leven. Zij, de jeugd, trokken naar de steden en kwamen in aanraking met het internet, merkkleding en andere uiterlijke dingen die er kennelijk meer toededen dan overleven. Elias was nog een jonge man maar toch wat meer van de oude stempel.

Overpeinzingen naar aanleiding van mijn lokaal verblijf bij de San

Waarom moet iedereen aan onze westerse norm voldoen? We vinden dat iedereen dezelfde kansen moet kunnen krijgen. Maar hoe vind je dat een zelfde kans als iemand in rural Afrika woont… 100 km moet reizen om naar school te gaan. Dan dus in een hostel moet leven als hij tiener is om onderwijs te krijgen. En daarbij van huis uit meekrijgt dat het niet erg is om niet te groeien maar om blij te zijn met wat je hebt en daarmee rond te komen.

Waarom vinden we dan alsnog dat we moeten proberen om hen dat ook zo te laten voelen als wij. Het is niet mijn manier, maar net als dat zij mij niet helemaal kunnen begrijpen hoef ik hen ook niet helemaal te begrijpen. Zij zouden mij ook niet kunnen overtuigen dat hun manier de beste manier is. Per saldo zijn de mensen er een stuk ongelukkiger op geworden lijkt het vaak.

En zo vind ik ook, net als de San, dat je een keer tevreden moet zijn. Dat we niet altijd alleen maar hoeven te verbeteren, groeien enz. De wereld raakt uitgeput, onze westerse leefwijze is aan het instorten..

 

Komen & Gaan Grashoek Ju/’Hoansi-San

• Rundu – Grashoek 200 km

Toen ik naar Grashoek ging kwam ik vanaf Rundu. De tocht is is zo’n 200 km en daar doe je een kleine 3 uur over. Ik heb een heerlijke tijd in Rundu, Divundu en Kwando gehad. Ook een geweldige regio om te bezoeken.

• Grashoek – Kalkveld 470 km

Toen ik weer verder reisde ging ik voor een nacht naar Kalkveld – Mt Etjo. Hier doe je wat langer over, het is nl 470 km en zal je 5 uur rijden kosten. Erg interessant stukje waar je een voetafdruk van een dinosaurus kan bezichtigen.

Omdat het een lange reis was en ik natuurlijk geen boodschappen meer had maakte ik onderweg een stop in Otjiwarongo… Dat verliep niet zo fijn kan ik je vertellen.  Ik werd er namelijk beroofd… Lees maar eens hoe dat afliep.

Kies jij ook voor een lokaal verblijf bij de San stam (Bosjesmannen) om zo meer te leren over de Ju/Hoansi?

Deel je deze zinvolle reis inspiratie?

Meer lezen over Namibië?

Wat moet je weten voor je rondreis met 4×4 in Namibië

Het meest iconische stukje van Namibië – Sossusvlei en Deadvlei bezoeken

Roestige scheepswrakken aan de Skeleton Coast + Cape Cross bezoeken

Wat te doen in Rundu, Divundu en Kwando – Kavango Regio

Bezoek Kolmanskop, Luderitz en de wilde woestijnpaarden

Bezoek ook de Himba als je in Namibië bent

De Himba bezoeken – Opuwo – Kunene Regio, Namibië

Ik hoop dat jij net zo geniet van deze mooie wereld dan ik