Een veiligere wereld begint bij jou. Bij die ene vraag: “Gaat het?” Bij dat ene moment dat je niet wegkijkt. Bij die ene keer dat je de stilte doorbreekt. Lees verder in dit artikel hoe jij de wereld veiliger kan maken.
Jouw rol in een veiligere wereld
Je staat op een druk plein en ziet iemand ongewenst worden aangesproken. Je bent in de kantine en hoort discriminerende opmerkingen. Op sociale media scroll je langs grensoverschrijdende berichten. Wat doe je?
Vaak kiezen we voor het gemakkelijke: wegkijken, doorlopen, verder scrollen. Maar wat als we juist dat moment pakken om contact te maken? Om de stilte te doorbreken? Om op te komen voor elkaar?
Dit artikel gaat over de keuze die we allemaal dagelijks maken en de impact die we kunnen hebben. Het gaat over hoe jij de wereld om je heen veiliger maakt. Door aandacht te geven, door vragen te stellen, door er te zijn.
Het omstandereffect: waarom we niet altijd ingrijpen
Het omstandereffect verklaart waarom mensen passief toekijken bij noodsituaties of grensoverschrijdend gedrag, en waarom de kans op ingrijpen paradoxaal genoeg kleiner wordt naarmate er meer mensen aanwezig zijn.
Er zijn verschillende redenen waarom we niet altijd ingrijpen:
- Verspreiding van verantwoordelijkheid: Wanneer meerdere mensen getuige zijn, denkt iedereen dat een ander wel zal helpen, met als gevolg dat uiteindelijk niemand helpt.
- Sociale beïnvloeding: Als andere omstanders niet ingrijpen, gaan we er zelf ook van uit dat ingrijpen misschien niet nodig is.
- Angst en twijfel: We zijn bang om gewond te raken, om voor schut te staan, of om als ‘bemoeial’ bestempeld te worden. We twijfelen of we de situatie wel goed inschatten en of onze actie wel het gewenste effect zal hebben.
- De drempel van ongemak: Het is vaak gewoon ongemakkelijk om in te grijpen, vooral in ambigue situaties waar de grenzen niet glashelder zijn.
Goed nieuws: ingrijpen werkt
Wanneer omstanders ingrijpen, voelt de persoon die het meemaakt zich veiliger en gesterkt, en zorgt het er vaak effectief voor dat een situatie niet escaleert of zelfs helemaal stopt.
Maar er is meer: ingrijpen stelt een sociale norm en laat zien dat bepaald gedrag niet wordt geaccepteerd, wat een langeretermijneffect kan hebben doordat daders zich mogelijk schuldig voelen en alert worden op hun toekomstig gedrag.
Van passief naar actief: de vijf stappen
Het Bystander Intervention Model laat zien welke stappen een omstander moet doorlopen om tot actief ingrijpen te komen: het grensoverschrijdende gedrag herkennen, de situatie als ernstig genoeg beoordelen, verantwoordelijkheid nemen, weten hoe in te grijpen, en daadwerkelijk actief ingrijpen.
Bij elke stap zijn er obstakels die overwonnen moeten worden. Bewustwording hiervan is de eerste stap naar verandering.
De 5 D’s: praktische manieren om in te grijpen
De 5D-methode biedt vijf effectieve strategieën waarmee iedereen als omstander kan helpen om degene die grensoverschrijdend gedrag meemaakt te ondersteunen en de situatie te de-escaleren.
1. Direct – Confronteer het gedrag
Spreek de dader direct aan op het intimiderende of gewelddadige gedrag. Doe dit wel zo dat jijzelf en het slachtoffer veilig zijn en dat de situatie niet escaleert. Bijvoorbeeld door te zeggen: “Dit is niet oké. Stop hiermee.”
Gebruik dit alleen als je je veilig genoeg voelt. Zijn er bijvoorbeeld genoeg mensen om je heen?
Ik vind zelf de volgende strategie een hele fijne:
2. Distract – Leid af
Afleiden is een subtiele manier van ingrijpen waarbij je vraagt hoe laat het is, of doet alsof je het mogelijke slachtoffer kent, waardoor je de situatie doorbreekt en het ongewenste gedrag kunt stoppen of voorkomen.
Dit is hele een veilige optie die geen directe confrontatie vereist. Je spreekt namelijk de dader niet aan op zijn gedrag en gaat op die manier niet het ‘gevecht’ aan. Wel haal je de dader uit zijn/haar ‘flow’. Zorg wel dat je rustig blijft praten, probeer je toon kalm te houden. Dit werkt ook in op de dader.
3. Delegate – Schakel hulp in
Blijf niet alleen! Vraag anderen om mee te helpen of roep professionele hulp in. Dit kan betekenen dat je samen met anderen ingrijpt, het alarmnummer belt, of personeel of beveiliging inschakelt.
Als je mensen direct en persoonlijk aanspreekt zijn veel mensen heel bereid om te helpen. Laat er geen twijfel over bestaan dat je iemand aanspreekt. Zeg bijv: meneer met de rode jas, of mevrouw met de blauwe broek. Dit verhoogt de kans enorm dat die persoon zich aangesproken voelt en gaat helpen.
Collectieve actie is zeer effectief: zodra iemand ingrijpt, doen vaak ook veel anderen mensen iets.
4. Delay – Bied steun achteraf
Lukt het voorgaande niet? Of omdat je pas later aan komt of omdat de groep of druk te groot/hoog was. Dan is het toch heel fijn dat je na een incident in gesprek gaat over wat er is gebeurd, waarbij je luistert, begrip toont, uitspreekt dat je in diegene gelooft, en vraagt wat je kunt doen.
Leg de regie bij de ander en forceer geen details. Erkenning is essentieel bij de verwerking van trauma. Door uit te spreken dat wat er gebeurde niet oké was en niet de schuld van het slachtoffer, help je bij de verwerking van het trauma.
5. Documenteer – Leg vast
Blijf rustig en reageer niet op de dader bij het filmen of een foto maken van grensoverschrijdend gedrag. Foto’s of video’s zijn als bewijs een heel sterk onderdeel bij een eventuele aangifte.
Deel dit uiteraard alleen met het slachtoffer of autoriteiten en niet op sociale media voor entertainment.
Neem een moment om je voor te stellen hoe jij zou ingrijpen. Wat zou je zeggen? Hoe zou je iemand benaderen? Door deze mentale oefening vergroot je de kans dat je ook echt in actie komt wanneer het erop aankomt, juist in die nieuwe of spannende situaties waar je misschien zou twijfelen.
Online ingrijpen: ook daar maak je verschil
Discriminatie en grensoverschrijdend gedrag vinden niet alleen offline plaats. Op sociale media is er geen directe feedback waardoor iemand ziet wat een opmerking bij een ander teweegbrengt, daarom is het zeker belangrijk om online in te grijpen zodat mensen begrijpen dat dit niet door de beugel kan.
Praktische tips voor online ingrijpen:
- Maak het persoonlijk: Een post of reactie spreekt mensen meer aan als het persoonlijk is, bijvoorbeeld door de post te koppelen aan persoonlijke ervaringen.
- Stel vragen: Vraag bijvoorbeeld “Kun je uitleggen wat je bedoelt?” Dit nodigt uit tot zelfreflectie.
- Kies je toon bewust: Een agressieve toon is vaak minder effectief en leidt tot meer haatvolle reacties, terwijl een matig confronterende aanpak effectiever kan zijn.
- Versterk elkaar: Swarm Positief: Hoe meer mensen een tegengeluid laten horen op een negatief bericht, hoe sterker de sociale norm wordt neergezet.
De kracht van reputatie
Wanneer mensen zich bewust zijn dat helpend gedrag zoals ingrijpen of voor anderen opkomen een goede indruk kan achterlaten bij anderen en positieve sociale gevolgen kan hebben, wordt ingrijpen waarschijnlijker en kan het bystandereffect zelfs worden omgekeerd.
Dit betekent dat zichtbaarheid helpt: wanneer mensen weten dat hun acties gezien worden, zijn ze eerder geneigd om het juiste te doen. Denk aan cameratoezicht in openbare ruimtes, of simpelweg het besef dat je gedrag gezien wordt door anderen.
En het werkt: Recent grootschalig onderzoek in het dagelijks leven bevestigt dit. De werkelijkheid is veel positiever dan de theorie voorspelt: mensen komen voortdurend in actie en grijpen in. Sterker nog, bij evident gevaarlijke situaties kan zelfs een omgekeerd omstandereffect optreden, waarbij meer omstanders juist sneller tot hulp leiden.
We zijn dus al beter bezig dan we denken, en met bewustwording kunnen we nóg beter worden.
Haarlem laat zien hoe het kan
In het voorjaar van 2025 liet de stad Haarlem zien hoe krachtig het doorbreken van stilte kan zijn. De campagne Haarlem breekt de stilte richtte zich op seksueel grensoverschrijdend gedrag, waarbij Haarlemse mannen het voortouw namen om verantwoordelijkheid te nemen en mensen die ongepast gedrag vertonen aan te spreken.
Meer dan 50 mannen verschenen op posters door de hele stad. Op 12 april 2025 lazen zij in theaters, cafés en sportkantines de anonieme verhalen voor van vrouwen die seksueel grensoverschrijdend gedrag hadden meegemaakt. Burgemeester Jos Wienen opende de avond in poppodium Patronaat met een persoonlijk verhaal over zijn eigen dochter die kort daarvoor slachtoffer was geworden.
De boodschap was helder: bij grensoverschrijdend gedrag is de reactie van de omgeving de belangrijkste variabele. Al had één persoon gezegd dat dit niet oké was, dan had diegene het verschil kunnen maken voor de rest van de groep.
Jouw stem telt. Jouw actie inspireert anderen. Stilte doorbreken kan zo simpel zijn als zeggen: “Dit is niet oké.”
Klein beginnen, groot effect
Het helpt om zo vroeg mogelijk en ook bij lichte vormen van grensoverschrijdend gedrag in te grijpen, omdat vroegtijdig ingrijpen groter leed helpt voorkomen. Je hoeft niet te wachten op grote incidenten. Juist die kleine momenten tellen.
Een paar eenvoudige acties die iedereen kan doen:
- Let op elkaar: Blijf alert op wat er om je heen gebeurt
- Vertrouw je gevoel: Als iets niet goed voelt, is het dat waarschijnlijk ook niet
- Breek de stilte: Vraag “Is alles oké?” kan al genoeg zijn
- Wees de eerste: Wie niet bezorgd is over zijn reputatie helpt sneller, maar wie bewust is van de positieve effecten van helpen, helpt juist meer. Jouw actie inspireert anderen
- Oefen: Trainingen waarin mensen rollenspellen doen om te oefenen met ingrijpen bij discriminatie zijn vooral effectief omdat ze mensen vertrouwen geven in zichzelf.
De keuze die de wereld veiliger maakt
Elke dag krijgen we kansen om de wereld om ons heen veiliger te maken. We hoeven geen helden te zijn. Vaak is een simpel “Ben je oké?”, “Kan ik helpen” of “Dit is niet oké” al genoeg.
Veiligheid creëer je niet in je eentje, maar samen. Maak contact daar waar anderen misschien wegkijken. Door de stilte te doorbreken waar anderen misschien zwijgen. Door op te komen voor elkaar, zelfs wanneer het ongemakkelijk voelt.
De verandering begint klein: bij één vraag, één gebaar, één moment van aandacht. Maar de impact is groot. Want met die ene actie verander je van toeschouwer in medestander. Je maakt de wereld een stukje veiliger. Voor iemand anders. Voor jezelf. En dus voor ons allemaal.
De volgende keer dat je iets ziet wat niet klopt:
- Vertrouw je gevoel
- Kies een strategie die bij je past
- Doe iets, hoe klein ook
- Weet dat je verschil maakt
Want een veiligere wereld maken begint met één vraag: “Gaat het?”
En met die vraag, dat gebaar, die actie, word jij degene die het verschil maakt. Die laat zien dat mensen ertoe doen. Die de stilte doorbreekt. Die contact maakt.
JIJ MAAKT ONZE WERELD VEILIGER
Lees ook
- Je lijdt dikwijls het meest door het lijden dat je vreest
- Wat je aandacht geeft groeit!
- Gebruik de Kracht van Positief Denken in Jouw Voordeel!
- Geniet van het moment… De weg naar het geluk!
Nog geen reacties